Drzewa i krzewy miododajne

Pożytek pszczeli - rosłiny midodajne

Miód - nazywany płynnym złotem, nektar kwiatów przetworzony przez pszczoły. Słodycz, ale nie można go nazwać “pustymi kaloriami’, bo chociaż ma tych kalorii sporo, każda jego łyżeczka dostarcza także witamin oraz mikroelementów. Ze względu na zawartość nadtlenku wodoru i licznych enzymów, miód wykazuje właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne oraz grzybobójcze, zwalczając m.in. gronkowiec i candidę. Pomaga w leczeniu chorób układu oddechowego i pokarmowego, poprawia kondycję serca. 

Jeszcze cenniejszy od miodu nektarowego jest miód spadziowy. Spadź jest słodką, lepką substancją wydzielaną przez mszyce i czerwce, a powstającą z soku roślin. Pszczoły zbierają spadź z liści i igieł (występuje ona także na drzewach iglastych) i traktują tak, jak nektar. Miód spadziowy ma ciemniejszy kolor, jest mniej słodki i zawiera większe ilości mikroelementów i enzymów.

Ale miód nie jest jedynym roślinnym skarbem, który dzięki pszczołom trafia do naszych domów. Należy do nich także pyłek - zwany pszczelim, chociaż produkowany jest przez rośliny. Dla pszczół pyłek stanowi źródło białka (nektar i spadź to prawie same węglowodany), dla ludzi może stanowić suplement diety a nawet lek w licznych schorzeniach. 

Pożytki pszczele

Wszystkie kwitnące rośliny wytwarzają pyłek, w niemal wszystkich kwiatach zapylanych przez owady znajduje się nektar, wiele gatunków może być także źródłem spadzi. Dlatego wiele roślin jest źródłem pokarmu dla pszczół. Jednak niektóre z nich wyróżniają się ilością wytwarzanego nektaru lub pyłku albo wyjątkowo dogodnym terminem kwitnienia. Takie rośliny miododajne uznawane są za POŻYTKI PSZCZELE. 

Do drzew i krzewów miododajnych, wytwarzających szczególnie dużo nektaru (tę cechę mierzy się za pomocą wydajności miodowej, podawanej w kg miodu uzyskiwanych z 1 ha uprawy) zalicza się następujące gatunki:

• Lipa (przede wszystkim drobnolistna, o wydajności miodowej nawet powyżej 1000 kg, ale także szerokolistna i srebrzysta)
• Robinia - do 1800 kg/ha (ale u robinii produkcja nektaru w dużej mierze zależy od pogody)
  
• Karagana - 350 kg/ha
• Malina - 100-200 kg/ha
• Klony (zwłaszcza pospolity) do 1000 kg/ha
• Amorfa - 80 kg/ha
• Suchodrzewy i wiciokrzewy
• Parczelina trójlistkowa
• Moszenki południowe
• Jarząb 
• Berberys Thunberga 

Wymienione wyżej rośliny, poza nektarem, produkują także pyłek kwiatowy. Pyłek jest także wytwarzany przez rośliny wiatropylne. Jest on znacznie mniej wartościowy dla pszczół od pyłku roślin owadopylnych, ale i on jest chętnie zbierany przez owady, zwłaszcza wtedy, gdy brakuje innego pokarmu, na przykład wczesną wiosną. Przykładem gatunku, którego nie powinno zabraknąć w okolicy pasieki jest leszczyna, która kwitnie bardzo wcześnie i zwykle jest pierwszym wiosennym pożytkiem pszczół. Jako roślina wiatropylna, leszczyna wytwarza bardzo dużo pyłku, który pomaga owadom przetrwać czas, w którym rośliny owadopylne jeszcze nie kwitną.

Do roślin miododajnych, szczególnie wartościowych dla pasieki pod względem produkcji pyłku należą:

• Leszczyna
• Brzozy
• Klon jesionolistny
• Wierzby
• Dęby

Do pożytków pszczelich zalicza się także spadź. Spadź jest źródłem bardzo dobrego miodu, cenionego przez rynek i odbiorców. Może pojawiać się bardzo obficie i wtedy staje się głównym pożytkiem pszczół przez dłuższy czas. Niestety, jest ona także pożytkiem niepewnym, ponieważ zwykle jedynie co kilka lat występuje w ilościach, które mogą mieć znaczenie dla pasieki. Jednak, pomimo nieregularności występowania, spadź trudna jest do przecenienia i planując nasadzenia roślin z myślą o pszczołach, warto wziąć pod uwagę także gatunki, na których pojawia się ona w dużych ilościach. Są to m.in.:

• Modrzew
• Świerk
• Jodła
• Lipa
  

Dostępność pożytku w ciągu roku

Drugim aspektem przydatności roślin dla pszczół, obok ilości produkowanego pokarmu, jest termin kwitnienia. Oprócz wielu gatunków wybitnie miododajnych, które jednak często kwitną w podobnym czasie, duże znaczenie mają rośliny kwitnące w nietypowym terminie, gdy brak jest dużych pożytków. Odpowiedni dobór roślin pozwala na dostarczenie pszczołom pokarmu przez niemal cały sezon, istotnie ograniczając lub nawet eliminując konieczność ich dokarmiania. 

Poniżej zestawiono niektóre drzewa i krzewy miodajne pod względem terminu ich kwitnienia:

Rodzaj lub gatunek	Termin kwitnienia (miesiąc)
Leszczyna	II
Jagoda kamczacka	III
Wierzba	III/IV
Klon	IV
Karagana	IV
Drzewa owocowe	IV/V
Berberys	V
Robinia akacjowa	pocz. IV
Lipa szerokolistna	VI
Robinia lepka	VI, VIII
Lipa drobnolistna	VI/VII
Malina	VI-X
Lipa srebrzysta	koniec VII
Ewodia koreańska	VII-VIII
Perełkowiec japoński	VIII
Lipa kiusiu	koniec VIII
Budleja	VIII-X
Wrzos	VIII/IX

Spośród wymienionych gatunków na szczególną uwagę zasługuje wymieniona już wcześniej leszczyna, z której pyłku pszczoły korzystają od swoich pierwszych przelotów. Następnym istotnym pożytkiem są wierzby, które dostarczają już nie tylko pyłku, ale także nektaru. Bardzo dobrym źródłem pokarmu dla pszczół w początkach wiosny może być także jagoda kamczacka, która nie cieszy się jeszcze zbyt dużą popularnością, ale zasługuje na docenienie nie tylko ze względu na bardzo niskie wymagania siedliskowe i niezwykle wartościowe odżywczo owoce, ale także z powodu bardzo wczesnego kwitnienia, często już w pierwszych dniach marca. 

Warto wspomnieć także o lipach, które produkują bardzo duże ilości nektaru, a dzięki odpowiedniemu doborowi gatunków można mocno wydłużyć okres ich przydatności dla pszczół. Najwcześniej, bo już początkiem czerwca zakwita lipa szerokolistna. Następnie, zwykle na początku drugiej połowy czerwca, zaczyna kwitnąć lipa drobnolistna, nieco później kwitnie lipa krymska. Zależnie od przebiegu pogody, ale zwykle pod koniec lipca, zakwita lipa srebrzysta. Jeszcze później, zwykle dopiero pod koniec sierpnia, kwiaty pojawiają się na lipie kiusiu.

Trująca lipa srebrzysta?
W literaturze można natknąć się na informacje o szkodliwości dla pszczół nektaru bądź pyłku lipy srebrzystej. Trudno jednak znaleźć badania, które by to potwierdzały. Hipoteza o szkodliwości tej lipy wzięła się stąd, że pod jej koroną można spotkać padłe pszczoły. Osoby nie zgadzające się z tą hipotezą argumentują to faktem, że termin kwitnienia lipy srebrzystej przypada w czasie, gdy wiele pszczół z wiosennego rozrodu naturalnie kończy swój żywot, a największa ich liczba właśnie pod drzewami tego gatunku spowodowana jest tym, że w tym okresie jest to najchętniej odwiedzane przez pszczoły drzewo.

Kolejnym gatunkiem, o której warto wspomnieć w kontekście ciągłości pożytków pszczelich jest malina, zwłaszcza odmiany owocujące na pędach jednorocznych, czyli tzw. powtarzające. Ponieważ kwitnienie malin jest mocno rozciągnięte w czasie - na pędach dwuletnich kwiaty pojawiają się od maja do sierpnia, na pędach jednorocznych od sierpnia do października - przez bardzo długi czas w ciągu roku krzewy malin mogą dostarczać pszczołom nektaru i pyłku.

Doskonała większość roślin kwitnie wiosną, aby przed zimą zdążyć wytworzyć owoce. Z tego powodu pod koniec lata często brakuje już pszczołom pokarmu. Z tego powodu szczególnie cenne są nieliczne drzewa i rośliny kwitnące w tym właśnie czasie. Należą do nich m.in. ewodia, perełkowiec i wrzos. 

Drzewa i krzewy uznawane za rośliny miododajne nie tylko są pożytkiem pszczelim, ale mają także wiele innych zalet. Mają piękne kwiaty, ciekawe liście lub interesujący pokrój, pięknie pachną lub wyróżniają się barwą jesiennych przebarwień liści. Wiele z nich wytwarza jadalne, smaczne i bardzo wartościowe owoce. Odpowiedni dobór roślin miododajnych umożliwi nie tylko na zachowanie przez cały rok w dobrej kondycji rodzin pszczelich i uzyskanie od nich dużych ilości miodu i pyłku, ale także pozwoli cieszyć się pięknem własnego ogrodu i smakiem owoców prosto z drzewa.