Wiąz - Ulmus
Duże drzewa dorastające nawet do 40 m wysokości, rosnące naturalnie jedynie na półkuli północnej, w strefie klimatu umiarkowanego. Dla Polski rodzime są trzy gatunki wiązów:
- wiąz szypułkowy (Ulmus laevis),
- wiąz pospolity zwany także wiązem polnym (U. minor)
- wiąz górski (brzost) (U. glabra).
W uprawie spotyka się także inne gatunki, które mogą występować także w postaci odmian:
- wiąz syberyjski, spotykany także pod nazwą wiąz Turkiestanu (U. pumila)
- wiąz drobnolistny (U. parviflora)
- wiąz holenderski (U. holandicca)
- wiąz Ulmus x viminalis (gatunek mieszańcowy)
Ze względu na holenderską chorobę wiązu - chorobę grzybową, prowadzącą do zamierania drzew, która w I połowie XX w. opanowała wiązy na całym świecie - obecnie rzadko spotyka się egzemplarze stare.
Jak wygląda wiąz?
Wiązy to okazałe drzewa, zależnie od gatunku i warunków mogą dorastać do 20-40 m wysokości. Ich kora jest najczęściej szara, spękana. Dla wielu wiązów charakterystyczne są listewki korkowe na gałązkach, typowe także np. dla klonu polnego.
Kształt korony różny u różnych gatunków, dodatkowo modyfikowany przez warunki (wiązy rosnące w lasach mają z reguły korony węższe i zlokalizowane wyżej, natomiast drzewa rosnące pojedynczo wytwarzają najczęściej koronę szeroką i nisko rozgałęzioną). Dla wiązu szypułkowego typowe jest występowanie przypór korzeniowych (wsporników) u nasady pnia, powodujących znaczne, ale często nierównomierne poszerzenie obwodu pnia w dolnej jego części.
Liście wiązów są sezonowe (opadające na zimę), pojedyncze, jajowate z ostro zakończonym wierzchołkiem, ząbkowane na brzegu. Charakterystyczna dla liści wiązów jest asymetria nasady liścia: zwykle jedna połowa liścia ma swój początek w innym miejscu ogonka liściowego, niż druga. Ta cecha pozwala na łatwe odróżnienie liści wiązu od liści grabu, które poza tym są dość podobne.
Wiąz kwitnie przed rozwojem liści, zwykle pod koniec marca. Kwiaty obupłciowe, drobne, zwykle siedzące na gałązkach, zebrane w kwiatostany, których najbardziej okazałą częścią są czerwone pylniki. Sprawiają wrażenie miękkich, czerwonych, kulistych pomponów, które jednak są zauważalne tylko przez uważnych obserwatorów przyrody.
Owoce wiązu to orzeszki, otoczone wokół pergaminowym skrzydełkiem. Obficie pojawiają się na drzewach, stanowiąc dodatkowy element dekoracyjności.
Jakie wymagania ma wiąz?
Wiązy nie są wymagające, chociaż najlepiej rosną na glebie żyznej i zasobnej, głębokiej, dobrze zdrenowanej, ale niezbyt suchej. Można je sadzić zarówno w pełnym słońcu, jak i w półcieniu. Stanowiska słonecznego wymagają zwłaszcza odmiany o barwnych liściach, które w cieniu nie wybarwiają się właściwie. Mrozoodporność wiązów jest bardzo dobra.
Zagrażająca wiązom holenderska choroba wiązu jest już znacznie mniej powszechna, prawdopodobnie z powodu mniejszego zagęszczenia wiązów w uprawach, co utrudnia zarażanie. W środowisku, gdzie nadal spotyka się porażone tą chorobą drzewa, dobrym rozwiązaniem może być wiąz syberyjski, który w bardzo wysokim stopniu jest odporny na holenderską chorobę wiązu. Pewną odporność wykazuje też wiąz holenderski.
Zastosowanie wiązów
Wiązy z powodzeniem można sadzić w miastach, są bardzo wartościowymi i efektownymi drzewami alejowymi, które dobrze znoszą zanieczyszczenie powietrza i niewielkie zasolenie gleby. Karłowe odmiany, które dodatkowo wyróżniają się pokrojem lub kolorem liści są bardzo chętnie sadzone w ogrodach przydomowych, a także w kompozycjach sadzonych na terenach publicznych.
Najpopularniejsze i najwartościowsze odmiany wiązów:
Wiąz pospolity (polny) ‘Umbraculifera’ o zwartej, kulistej koronie; doskonałe drzewo alejowe
Wiąz polny ‘Webbiana’ wyróżnia się “niepokojącym” wyglądem liści, przypominających liście chore lub usychające. Odmiana dla kolekcjonerów!
Wiąz polny ‘Variegata’ - odmiana o pstrych, zielono-białych liściach
Wiąz górski ‘Aurea’ - duże drzewo o złotych liściach
Wiąz górski ‘Camperdownii’ jest odmianą płaczącą, o pędach zwisających do samej ziemi
Wiąz górski ‘Exoniensis’ początkowo rośnie kolumnowo, aby z wiekiem utworzyć rozłożystą, szeroką koronę
Wiąz górski ‘Nana’ - odmiana karłowa, o maksymalnej wysokości i rozpiętości korony dochodzącej do 3 m
Wiąz syberyjski ‘Aurea’ - bardzo odporne i pięknie wybarwione na żółto drzewo o zwisających najmłodszych gałązkach. Dobrze rośnie w zasadzie wszędzie i w słońcu utrzymuje kolor liści przez cały sezon. Tę odmianę polecamy szczególnie!
Wiąz drobnolistny ‘Geisha’ - karłowa odmiana o nieregularnym pokroju
Wiąz drobnolistny ‘Yatsubusa’ rośnie powoli i tworzy bardzo nieregularną koronę. Najlepszy wiąz na bonsai
Wiąz holenderski 'Jacqueline Hillier' - kolejna odmiana o nieregularnym i niepowtarzalnym kształcie
Wiąz holenderski ‘Wredei’ o pokroju kolumnowym, ale rozszerzający się w górnej części. Wyróżnia się także jaskrawożółtą barwą liści
Wiąz (Ulmus x viminalis) 'Aurea' - odmiana o cytrynowym kolorze liści i fantazyjnie powyginanych pędach
