Rokitnik (Hippophae)

Rokitnik pospolity / zwyczajny (Hippophae rhamnoides L.) nazwany również rokitnikiem jadalnym, Złotem Syberii, rosyjskim ananasem lub cierniem morskim, to rzadko spotykany krzew owocowy, zaliczany do krzewów owocowych nietypowych. Należy do rodziny oliwnikowatych (Elaeagnaceae). 

Skąd pochodzi i gdzie występuje rokitnik pospolity?

Rokitnik pospolity pochodzi z Azji i Europy, występuje na dużym obszarze, głównie na suchych, piaszczystych terenach. W Polsce jego naturalne stanowiska znajdują się na wybrzeżu, m.in. na wydmach.

Jak wygląda rokitnik pospolity?

Rokitnik pospolity jest krzewem dorastającym najczęściej do 4-6 m wysokości, chociaż niektóre odmiany rosną znacznie słabiej. Ma głęboko korzeniący się korzeń palowy. Daje liczne odrosty korzeniowe, dzięki czemu rozrasta się wszerz tworząc zarośla. Jego pędy są silnie rozgałęzione i zaopatrzone w ostre ciernie. Liście wydłużone, eliptyczne, pokryte grubym, szarym kutnerem. 

Jak kwitnie rokitnik pospolity?

Rokitnik pospolity jest gatunkiem dwupiennym, to znaczy, że kwiaty męskie i kwiaty żeńskie znajdują się na osobnych egzemplarzach. Kwiaty męskie mają postać szyszeczek składających się z gęstych kłosów. Kwiaty żeńskie są mniejsze i mniej liczne, wyrastają w kątach liści, a w fazie pąka mają kształt sercowaty.
Aby rokitnik wytworzył owoce, obok siebie muszą rosnąć dwie rośliny, jedna męska, a druga żeńska. 

Jak owocuje rokitnik pospolity?

Owocem rokitnika jest intensywnie pomarańczowy pestkowiec o wielkości 0,5-0,8 cm, wyrastający na krótkiej szypułce, niemal przylegający do pędu. Owoce dojrzewają jesienią i długo utrzymują się na pędach.
Owoce rokitnika pospolitego są jadalne i bardzo wartościowe, zawierają bardzo wysoką duże ilości soli mineralnych i witamin, zwłaszcza witaminy C (nawet do 1000 mg/100 g owoców). Co ciekawe, w skórce owoców rokitnika znajduje się serotonina. 

Zastosowanie owoców rokitnika:

Świeże owoce rokitnika są jadalne, mięsiste i soczyste, bardzo kwaśne i nieco gorzkie i cierpkie, ale  ten element smaku tracą po pierwszych przymrozkach. Doskonale nadają się na dżemy i przeciery, jako dodatek do ciast, a także do wyrobu nalewek. Owoce rokitnika, dzięki wysokiej zawartości przeciwutleniaczy i innych substancji aktywnych, są także wykorzystywane do produkcji kosmetyków, np. kremów, balsamów do twarzy i odżywek.

Jakie wymagania ma rokitnik pospolity?

Rokitnik pospolity jest rośliną o wyjątkowo niskich wymaganiach. Naturalnie rośnie na piaszczystych, suchych i zasolonych glebach i doskonale nadaje się do uprawy w takich warunkach. Bardzo dobrze znosi suszę i zasolenie, nadaje się do miast. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu, charakteryzuje się bardzo wysoką mrozoodpornością. Praktycznie nie choruje, nie wymaga stosowania pestycydów.

Gdzie sadzić rokitnik pospolity?

Rokitnik pospolity doskonale nadaje się do nasadzeń na skarpach, z powodzeniem może być sadzony w miastach i wzdłuż dróg i autostrad. Rokitnik pospolity jest polecany także do ogrodów przydomowych i parków, zwłaszcza w stylu naturalistycznym. Ze względu na cenne owoce jest także uprawiany na plantacjach i w sadach przydomowych. 

Jak sadzić rokitnik pospolity?

Sadzonki rokitnika pospolitego zakupione w pojemnikach należy posadzić w wykopane świeżo dołki i wlać do dołka wody. Następnie dołek razem z korzeniami należy zasypać ziemią i dokładnie ubić lub udeptać. 

Jak uprawiać rokitnik pospolity?

Uprawa rokitnika nie nastręcza żadnych trudności. Podlewania wymagają tylko świeżo posadzone rośliny, zwłaszcza w okresie suszy. Cięcie rokitnika pospolitego polega jedynie na wycinaniu uszkodzonych lub złamanych pędów. Nie ma potrzeby zabezpieczania na zimę. Nawożenie rokitnika należy stosować w sposób ograniczony, gatunek ma niskie wymagania pokarmowe.

Odmiany rokitnika pospolitego

Na rynku dostępne są męskie i żeńskie odmiany rokitnika pospolitego, dostępne są także odmiany jednopienne, samopylne, owocujące bez obecności krzewu męskiego. 

W przypadku zakupu gatunku, a nie odmiany, zwykle jest to siewka o nieokreślonej płci - może to być zarówno egzemplarz żeński - owocujący, jak i męski - zapylacz.

Odmiany żeńskie (owocujące):
Frugana - obficie owocująca, nadaje się na plantacje i do uprawy amatorskiej
Sirola - owocuje obficie, ale rośnie nieco słabiej, nadaje się do mniejszych ogrodów
Botanika - nowa rosyjska odmiana o wyprostowanym pokroju i wartościowych owocach
Krasavice - wszechstronna odmiana dorastająca do 2,5 m wysokości

Odmiany męskie (zapylacze):
Pollmix 3 - rozłożysty krzew o wiotkich pędach
Hikul - karłowa odmiana o zwartym pokroju, dorastająca do 1 m wysokości. Polecana do małych ogrodów, także jako krzew ozdobny

Odmiany samopylne:
Friesdorfer Orange - rokitnik owocujący bez zapylacza

Dlaczego rokitnik pospolity nie owocuje?

Warunkiem owocowania rokitnika pospolitego jest obecność żeńskiego i męskiego osobnika. Jeśli Twój rokitnik nie jest samopylny, upewnij się, że masz zarówno żeński i męski krzew.
Przyczyną słabego kwitnienia i owocowania może być także nadmierne nawożenie. Nadmiar nawozów (także naturalnych, organicznych) powoduje, że roślina bujnie rośnie, ale słabo lub w ogóle nie kwitnie. 

Wpływ rokitnika na otoczenie (znaczenie biocenotyczne):

Rokitnik pospolity jest bardzo dobrym stabilizatorem gleby, zapobiega osypywaniu się skarp, wydm i hałd oraz ogranicza erozję powietrzną i wodną. Doskonale nadaje się do zakrzewiania suchych terenów, pomaga przeciwdziałać pustynnieniu. Krzewy rokitnika są wykorzystywane przez ptaki różnych gatunków do gniazdowania, a owoce są pokarmem dla wielu zwierząt. 

Czy warto uprawiać rokitnik pospolity?

Rokitnik pospolity ma bardzo pozytywny wpływ na środowisko, stabilizując glebę i stwarzając dogodne warunki do życia ptaków i owadów. Jest bardzo łatwy w uprawie i “bezobsługowy”, jednocześnie dostarcza dużych ilości bardzo wartościowych owoców, nadających się do spożycia na świeżo, prosto z krzaka (chociaż raczej po przemrożeniu) oraz do wytwarzania licznych przetworów.
Rokitnik pospolity jest także cennym krzewem ozdobnym, polecanym także na trudne tereny i słabe gleby. Główne walory ozdobne rokitnika to wąskie, wydłużone, srebrzyste liście, pokrój zależny od odmiany oraz jaskrawe, bardzo liczne owoce, które zdobią krzewy przez wiele zimowych tygodni. 

Przepisy kulinarne:

Dżem z rokitnika:

1 kg obranych owoców
0,5 kg cukru
0,5 l wody

Obrane i opłukane owoce umieść w garnku z grubym dnem, dodaj wodę i cukier. Zagotuj pod przykryciem, a następnie odkryj i ustaw minimalny ogień. Od czasu do czasu zamieszaj. 

Kiedy owoce zmiękną, a dżem uzyska w miarę jednolitą konsystencję, przełóż go do małych, wyparzonych słoików i zakręć pokrywkę.
Pasteryzacja tak przyrządzonego dżemu zwykle nie jest potrzebna, ale jeśli planujesz długo go przechowywać, dla pewności możesz przez ok. 30 minut gotować słoiki w garnku wypełnionym wodą do ⅔ wysokości słoików. Pasteryzację można także przeprowadzić w piekarniku, ustawiając słoiki na blasze, na której dnie znajduje się kilkucentymetrowa warstwa wody. 

Uwaga:
Jeśli zależy Ci na gładkiej, aksamitnej konsystencji dżemu, po usmażeniu możesz go lekko zmiksować, a następnie przetrzeć przez sito. Dzięki temu dżem nie będzie zawierał pestek i będzie lepiej smakował dzieciom. Podczas przecierania dżem przestygnie, więc musisz go znów zagotować, albo włożyć do słoików przestudzony, a słoiki dobrze zapasteryzować.