jabłoń ozdobna liść zimą

Pomimo widocznych gołym okiem zmian klimatu i dużych anomalii pogody, w naszej strefie klimatycznej nadal można obserwować wyraźne pory roku. Z następującymi po sobie porami roku wiążą się powtarzające się cykle rozwoju roślin. Chociaż coraz rzadszym zjawiskiem są śnieżne i mroźne zimy, rośliny od listopada do marca są w stanie spoczynku. Stan spoczynku to forma przystosowania roślin do przetrwania warunków niekorzystnych, uniemożliwiających normalny wzrost i rozwój.     

Woda - wróg i sprzymierzeniec

Co trzeba wiedzieć o spoczynku roślin i co można zrobić, by ułatwić roślinom dobre przezimowanie? Mechanizm najczęstszych uszkodzeń mrozowych polega na tym, że zlokalizowana w żywych tkankach roślin woda podczas zamarzania krystalizuje i zwiększa swoją objętość (o czym wszyscy wiemy z lekcji fizyki). Rozrastające się kryształy rozrywają tkanki, narażając je na dalsze uszkodzenia. Przystosowanie roślin do zimowania polega więc przede wszystkim na dążeniu do odwodnienia komórek i tkanek. Dlatego rośliny zrzucają liście, które ze względu na dużą powierzchnię i wysoką zawartość wody w największym stopniu narażone są na uszkodzenia mrozowe. W komórkach pozostałych części roślin dochodzi do zagęszczenia soku komórkowego, ponieważ wraz ze wzrostem stężenia roztworu obniża się temperatura jego zamarzania (znowu fizyka!). O ile czysta woda zamarza w temperaturze 0 st. C, temperatura zamarzania roztworu jest już niższa. Zatem wolna woda w tkankach roślin zimą to wróg zdrowych roślin. 

hortensja ogrodowa bouquet rose liśćHortensja ogrodowa 'Bouquet Rose'

Zachowanie kilku zasad ułatwi roślinom zachowanie odpowiedniej gospodarki wodnej, umożliwiającej właściwe zagęszczenie soku komórkowego:

  • Odpowiednia kondycja roślin - zdrowe, nieporażone przez choroby i szkodniki rośliny są w stanie lepiej przygotować się do zimy.
  • Niedobór potasu wpływa na pogorszenie gospodarki wodnej, dlatego bardzo ważny jest właściwy poziom tego pierwiastka. Jeśli istnieje podejrzenie niedoboru potasu, celowe jest jesienne nawożenie potasem.
  • Nadmierne nawożenie azotem, zwłaszcza później niż w połowie lipca, sprzyja wybijaniu młodych pędów i ich bujnemu wzrostowi. Takie późne przyrosty nie zdążą zdrewnieć przed zimą, a młode, niezdrewniałe tkanki są bardziej uwodnione, a co za tym idzie - łatwiej przemarzają. Dlatego należy unikać późnego nawożenia azotem.

Woda jest także sprzymierzeńcem zimujących roślin

Rośliny - zwłaszcza zimozielone - cały czas tracą wodę, a równocześnie nie są w stanie jej uzupełniać z zamarzniętej gleby. Taki stan, kiedy woda w glebie jest obecna, ale z jakiegoś powodu nie jest dostępna dla roślin (np. z powodu jej zamarznięcia) nazywa się stanem suszy fizjologicznej. W przypadku mroźnej, bezśnieżnej pogody, susza fizjologiczna może trwać kilka tygodni, a nawet miesięcy. Szczególnie intensywnie tracą wodę rośliny narażone na działanie mroźnych, suchych wiatrów. Na utratę wody wpływa także duże nasłonecznienie, ponieważ paruje ona znacznie szybciej z liści rozgrzanych od bezpośrednio padających promieni słonecznych. Z tego powodu przede wszystkim rośliny zimozielone liściaste, ale także iglaste i liściaste o opadających liściach, ale pochodzące z cieplejszego klimatu, należy sadzić w miejscach zacisznych, osłoniętych od wiatru.  Bo rośliny zimozielone zimą częściej schną niż przemarzają.

Najwrażliwsze są młode rośliny, dlatego wskazane jest ich osłanianie białą włókniną albo stroiszem. Takie osłony chronią nie tylko od wysuszającego działania wiatru, ale także zacieniają rośliny, ograniczając ich ekspozycję na słońce. Ważne jest także odpowiednie nawodnienie (podlanie) roślin przed zimą.. Warto o tym pamiętać w kontekście coraz bardziej egzotycznych roślin, które w związku ze wzrostem temperatury powietrza można uprawiać na coraz większych terenach Polski, np. idesia wieloowocowa, ewodia koreańska czy albicja - drzewo jedwabne, derenie kousa. 

Odpowiedni wybór stanowiska, podlewanie jesienią, odpowiednie nawożenie i osłanianie w pierwszych latach uprawy pozwoli im przetrwać nawet nieco chłodniejsze zimy. Bo woda to niewątpliwy sprzymierzeniec zimujących roślin!

jabłoń ozdobna liście zimąJabłoń ozdobna

Spoczynek zimowy 

Co jakiś czas docierają do nas  przekazywane w alarmującym tonie informacje, że jakiś krzew lub drzewo zakwitło już jesienią lub zimą. Jednak nadal są to jedynie wyjątki. Pomimo tego, że na przykład w tym roku zimę mamy tylko z nazwy, a średnia dobowa temperatura jedynie sporadycznie jest niższa niż 0 st. C, prawie wszystkie rośliny prawidłowo przechodzą okres spoczynku. Co utrzymuje je w tym stanie, jeśli nie jest to niska temperatura?

Tymi tajemniczymi substancjami są inhibitory wzrostu (przede wszystkim kwas abscysynowy - ABA), które  produkowane są latem i jesienią i gromadzone są w pąkach. Dzięki nim pąki, które przecież powstają często jeszcze latem poprzedniego roku, nie rozwijają się od razu. Ten okres nazywa się spoczynkiem bezwzględnym - występuje bez względu na warunki środowiska. Dzięki temu pąki na drzewach - zarówno liściowe jak i kwiatowe - pozostają uśpione i nie ma ryzyka ich rozwoju w wyniku przedłużającej się jesieni ani w cieplejsze okresy zimy.

Z upływem czasu i pod wpływem niskich temperatur inhibitory wzrostu ulegają rozkładowi, a pąki są gotowe do rozwijania się. Na tym etapie przed rozwojem powstrzymuje je jedynie niska temperatura. Ten etap nazywa się spoczynkiem względnym, ponieważ zależy on od warunków pogodowych. Każde dłuższe ocieplenie w okresie, kiedy rośliny znajdują się już w fazie spoczynku względnego, niestety może powodować ich przedwczesny rozwój i uszkodzenie w przypadku powrotu niskich temperatur.

Co możemy na to poradzić?

Niestety, niewiele. Jedyne co można zrobić, to utrzymywać rośliny w jak najlepszej kondycji i nie zapominać o nawożeniu potasem regulującym gospodarkę wodną w roślin. Zdrowe, optymalnie nawodnione rośliny lepiej znoszą każde niekorzystne warunki, a także znacznie łatwiej regenerują, jeśli do uszkodzenia mimo wszystko dojdzie. Szczególnie cenne rośliny warto także sadzić w zacisznym i niezbyt nasłonecznionym miejscu, aby ograniczyć dostęp słońca prowokującego przedwczesny start. 

męczennica jadalna liście zimąMęczennica jadalna

Ciekawostka

W warunkach naszego klimatu rośliny w fazie spoczynku przeważnie nie wykazują żadnych oznak życia, jedynie niektóre gatunki wiatropylne - np. leszczyna pospolita - mogą kwitnąć pomimo trwania zimy. Natomiast wiele roślin spoza naszej strefy klimatycznej, pomimo trwającego spoczynku i niskich temperatur wytwarza kwiaty, które mogą być niewątpliwą ozdobą ogrodu, a przede wszystkim są ciekawostką i rarytasem dla każdego amatora roślin. Te rośliny to m.in. kalina bodnantska 'Dawn', zimokwiat wczesny, oczary.