Ogród w stylu francuskim - wyrafinowana klasyka

Ogród w stylu francuskim - ten zwrot sprawia, że w myślach od razu pojawiają się majestatyczne, pełne szyku i elegancji ogrody wersalskie. Od wielu pokoleń towarzyszą miłośnikom historii sztuki, kina oraz wysublimowanego rzemiosła ogrodniczego, w którym Francja za czasów Ludwika XIV była prawdziwą potęgą.

Z ziemi włoskiej do Francji

Chociaż ogród w stylu francuskim automatycznie kojarzy się z dostojnym towarzystwem pałaców siedemnastowiecznej Francji, to początki ogrodniczego stylu barokowego pochodzą ze śródziemnomorskiej Italii. Pierwsze projekty zawierające cechy ogrodu znanego z baroku pojawiły się we Włoszech. Dopiero później, za sprawą nadwornego ogrodnika Króla Ludwika XIV, stały się wzorem dla reszty świata.

Francuska ikona ogrodnictwa

Tak właśnie można powiedzieć o znakomitym francuskim architekcie krajobrazu, który nazywał się André Le Nôtre. Od 1963 roku pełnił wcześniej wspomnianą funkcję ogrodnika na dworze królewskim Ludwika XIV. Znany jest z projektów obejmujących ponad 50 ogrodów we Francji, Anglii oraz we Włoszech. Pasjonatów historii ogrodnictwa jego osiągnięcia nie będą wprawiać w nieokiełznany zachwyt, gdyż młody André od najmłodszych lat dorastał w ogrodach królewskich. Jako dwudziestokilkulatek przejął po ojcu stanowisko ogrodnika i tą ścieżką projektowania i pielęgnacji zieleni podążał aż do końca swych dni. Oprócz słynnych Ogrodów Wersalskich zaprojektował również Pola Elizejskie.

Ogrody wersalskie obecnie przyciągają tysiące turystów z całego świata

Charakterystyczne cechy ogrodu francuskiego

• Regularność kompozycji uwzględniająca bardzo symetryczne nasadzenia względem głównej osi ogrodu, jaką najczęściej jest główna aleja spacerowa. 
• Idealne formowanie, polegające na perfekcyjnych cięciach roślin i trawników. Francuski styl ogrodowy jest charakterystyczny dzięki równo formowanym żywopłotom, a także przycinanym na równych wysokościach drzewom i krzewom.
• Dodatki ogrodowe, którymi mogą być rzeźby (najczęściej o białej, jasnej barwie, która będzie się wyróżniać na tle intensywnej zieleni roślin). W ogrodach barokowych pojawiają się także liczne fontanny, altany, ławki ogrodowe, baseny, pawilony, a w ogrodach o naprawdę sporych rozmiarach można spotkać ogromne amfiteatry. Warto pamiętać, że wszystkie dodatkowe elementy powinny współgrać ze ścieżkami, alejami i nasadzeniami, uwzględniając zasady kompozycji symetrycznej.
• Symbioza z budynkiem, oznaczająca projektowanie ogrodu zważające na towarzyszący mu budynek. W czasach barokowej Francji, najlepszy widok na ogród umieszczony najczęściej za pałacem i jego tylnym dziedzińcem rozpościerał się z dużych okien sal balowych. 
• Partery ogrodowe, tworzące najbardziej reprezentacyjną część ogrodu francuskiego. Zwykle jest to część położona najbliżej pałacu i składająca się głównie z roślin kwitnących. Można wyróżnić partery dywanowe,  w których skład wchodziły zarówno rośliny w wielkich donicach jak i niskie, perfekcyjnie przycięte żywopłoty z bukszpanów w towarzystwie fontann. Partery dywanowe były najbardziej reprezentatywne dzięki swojemu naśladownictwu wzorów zaczerpniętych z orientalnego stylu zdobienia dywanów. Drugim rodzajem są partery rabatowe, które składały się z różnego rodzaju bylin i zachwycających kolorystyką, jednorocznych roślin kwitnących. Pojawiały się w okolicy pałacu i głównej alei spacerowej.

Parter ogrodowy w Wersalu z bujnie kwitnącymi roślinami

• Geometryczność, czyli tworzenie projektów ogrodów w kształcie figur geometrycznych i powiązanych z nimi nasadzeń roślinnych. Łączy się ona bezpośrednio ze wspomnianą wcześniej symetrią.
• Kontrasty, polegające na różnicach wynikających z rozmiarów roślin, ich kolorystyki względem siebie, a także na kontrastach względem wysokości terenów ogrodowych. 
• Labirynty i boskiety, dodające urokliwej aury tajemniczości doskonale wypadającej na filmach w barokowym klimacie. Dosyć często w ogrodach francuskich można było zaobserwować regularne, bardzo dobrze pielęgnowane i formowane labirynty. Ich towarzyszami były boskiety, czyli nasadzenia obejmujące grupę minimalnie pięciu drzew lub krzewów jednego gatunku, wywodzące się z renesansowych sadów umieszczanych na końcach ogrodów. Można wyróżnić trzy rodzaje boskietów: otwarte, znajdujące się w pobliżu dróg, alei i placów, szachownicowe, obsadzane roślinami na wzór klasycznej szachownicy oraz zielone, które były boskietami składającymi się z roślin zimozielonych, stałych w swojej barwie.
• Gabinety ogrodowe, czyli miejsca dające odwiedzającym ogrody spokój i ciszę, a przede wszystkim dyskrecję. Miejsca doskonale znane barokowym romansom i schadzkom kochanków. Są umiejscawiane w sąsiedztwie boskietów i labiryntów.
• Rozległa przestrzeń, która pomieści wszystkie wyżej wspomniane elementy. Ogród barokowy jest tworzony na dużej, płaskiej przestrzeni. Dzięki sporej powierzchni mieści w sobie liczne szpalery, labirynty, altany, parterowe części, wiele alei spacerowych i innych dodatków. Oczywiście nie oznacza to, że potrzeba tysięcy metrów kwadratowych do utworzenia ogrodu w stylu francuskim. Taką aranżację można spokojnie stworzyć w małym,  przydomowym ogrodzie, lecz w nieco mniejszym wydaniu. Należy jednak pamiętać o podstawowych zasadach takich jak geometryczność i regularność.

Rozległa przestrzeń Ogrodów Wersalskich obejmuje wszystkie najważniejsze elementy ogrodów barokowych

• Oranżeria, będąca miejscem skrywającym rośliny egzotyczne. Obecnie w ogrodach prywatnych trudno znaleźć takie miejsca. Bardziej  popularne są w wielkich parkach miejskich oraz parkach krajobrazowych i pałacowych. 
• Zwierzyńce, występujące w ogrodach francuskich z czasów Ludwika XIV. Pojawiały się przy pałacach, które nie były zbytnio ograniczane powierzchnią. Znajdowały się w naturalnych lasach, które bardzo często były kilkukrotnie większe od samych sąsiedzkich ogrodów. Oczywiście w dawnych czasach odwiedziny zwierzyńca łączyły się z ważnym wydarzeniem, jakim dla arystokracji były polowania.

Rośliny do ogrodu w stylu francuskim

Roślinność, jaka została wybierana do ogrodów francuskich, była selekcjonowana nie tylko ze względu na swoje walory estetyczne, ale przede wszystkim ze względu na praktyczność. Rośliny do ogrodu francuskiego powinny być odpowiednie do formowania i cięcia, pozwalającego osiągać ciekawe wizualne efekty. Najlepiej, żeby były to gatunki rodzime. Bardzo często można spotkać rośliny dywanowe o oryginalnych wybarwieniach liści, spotykanych na przykład u berberysów. Stosowało się je także ze względu na wymogi słoneczne, a jak wiadomo, we francuskich ogrodach słońca było aż nadto, przez co spacery uskuteczniało się wieczorami i o poranku.

Jeśli chodzi o drzewa, dominują drzewa o pokroju kolumnowym, a także kulistej, regularnej koronie. Trawniki powinny być idealnie skoszone, a rabaty kwiatowe obfite w róże rabatowe, lilaki, hortensje czy fiołki. Boskiety obsadzano typowymi drzewami alejowymi. Były to między innymi: jesiony, dęby, wiązy i klony. Szpalery obfite były w buki, graby, lipy, cisy. W skład rabat wchodziły również popularne kwiaty cebulowe takie jak: hiacynty, krokusy, lilie, tulipany i narcyzy. W ich towarzystwie można posadzić samotne, formowane żywotniki, świerki i cisy. Poniżej prezentujemy polecaną przez nas listę, która z pewnością będzie dobrą wskazówką do wyboru roślin, które zastosujecie w swoich ogrodach.

Formowane rośliny to charakterystyczny element ogrodów francuskich

Rośliny polecane do ogrodu francuskiego

• Lawenda
• Berberys
• Begonia
• Róża
• Bukszpan
• Żywotnik zachodni
• Cisy
• Graby
• Buki
• Klony
• Kasztanowiec jadalny
• Jałowce
• Lipy
• Głogi
• Ostrokrzewy
• Morwa biała
• Hortensje
• Tulipanowce
• Magnolie
• Miłorzęby
• Cypryśniki
• Świerki
• Dęby
• Topole
• Jesiony
• Ligustry
• Złotokapy
• Jaśminowce
• Perukowce
• Bioty wschodnie
• Krokusy
• Narcyzy
• Fiołki

Przykłady ogrodów francuskich

W Europie istnieje wiele ciekawych przykładów ogrodów w stylu francuskim. Wielokrotnie pojawiające się w artykule Ogrody Wersalskie, ogrody towarzyszące Pałacowi Sanssouci w niemieckim Poczdamie, czy polski akcent w postaci ogrodów należących do Zamku Książ. Wszystkie są na swój sposób ciekawe i godne polecania do odwiedzin nie tylko w sezonie kwitnienia, ale też późną jesienią.

Fragment głównej części reprezentacyjnej ogrodu w Poczdamie

Jesień w ogrodzie przy Zamku Książ

Podsumowanie

Z pewnością ogród w stylu francuskim znajdzie swoich zwolenników wśród ogrodników lubiących elegancję, prostotę kompozycji oraz ceniących prawdziwą ogrodniczą klasykę. Miłośnicy formowania drzew i krzewów, a także pasjonaci tworzenia kolorowych, kwitnących rabat będą z wielkim zapałem go pielęgnować. Nie pozostaje nic innego, niż wyznaczyć jak największą powierzchnię ogrodu w geometryczny kształt i zająć się jego regularną kompozycją w towarzystwie dźwięków klasycznej muzyki, która oczywiście w dawnej Francji umilała arystokratom ogrodowe chwile relaksu.

Opracowanie i fotografie: Tomasz Bielka

Bibliografia:

• S. Żurawski – Barok (seria: Epoki Literackie).
• M. Siewniak, A. Mitkowska, Tezaurus Sztuki Ogrodowej.
• M. Szafrańska, Ogrody zielonego cienia. Idea ogrodu we Francji w pierwszej poł. XVIII wieku.
• L. Majdecki, Historia ogrodów.