Olsza - Alnus

Olsza (Alnus) jest także nazywana olchą. Rodzaj obejmuje kilkadziesiąt gatunków występujących na półkuli północnej, od Japonii po Amerykę. W Polsce naturalnie rośnie 3 (lub 4, zależnie od ujęcia taksonomicznego) gatunki olszy: najbardziej popularna olsza czarna (A. glutinosa), olsza szara (A. incana) i ograniczona do wysokogórskich terenów Bieszczadów olsza zielona (A. alnobetula), nazywana kosą olchą. Olsza zielona swoją drugą nazwę zawdzięcza temu, że podobnie jak kosówka porasta płytkie, górskie gleby i pełni tam funkcję stabilizującą. 

Jak wygląda olsza?

Olsze rosnące naturalnie lub uprawiane w Polsce to w większości duże drzewa, chociaż można spotkać także krzewy, jak wspomniana wyżej kosa olcha, dorastająca do 2 m wysokości. Olchy to rośliny liściaste, zrzucające liście na zimę, o ciemno zabarwionych pędach i korze. Liście pojedyncze, ząbkowane, pierzasto unerwione. 

Olsze są jednopienne, ale ich kwiaty są rozdzielnopłciowe - kwiaty męskie i żeńskie występują na tych samych egzemplarzach. Kwiaty męskie mają postać zwisających kotków, natomiast żeńskie są drobniutkie i znajdują się w kątach pędów i liści. Owoce olszy przypominają kształtem małe szyszki i wiszą na drzewie co najmniej do następnej wiosny. 

Jakie wymagania ma olsza?

Olsze to rośliny o bardzo niskich wymaganiach, często stosowane do nasadzeń na terenach podlegających rekultywacji. Naturalnie rosną w większości na terenach bardzo mokrych lub podmokłych, ale świetnie radzą sobie także na podłożu suchym. 

Dzięki symbiozie z promieniowcami z rodzaju Actinomycetes i tworzeniu brodawek korzeniowych, olsze mają zdolność wiązania azotu atmosferycznego, co pozwala im dobrze rosnąć nawet na glebach bardzo ubogich w ten składnik. Wraz z opadającymi jesienią liśćmi pobrany przez rośliny azot przechodzi do ziemi, stwarzając warunki do wzrostu dla także bardziej wymagających gatunków. Dzięki temu olsza jest wzorcową rośliną pionierską, idealną do zasiedlania nowych terenów, np. pobudowlanych. 

Olsza najlepiej rośnie na stanowisku słonecznym, ale toleruje także miejsca zacienione. Jest w pełni mrozoodprna. 

Jakie jest zastosowanie olszy?

Olsza jest idealnym drzewem do obsadzania terenów podmokłych i zaniedbanych oraz poprzemysłowych w ramach rekultywacji. Drewno olszy jest wykorzystywane w przemyśle, zwłaszcza w konstrukcjach podwodnych, ponieważ jest odporne na gnicie. Jest także łatwe w obróbce, więc jest stosowane w przemyśle. 

Gatunki i odmiany olszy:

Olsza czarna - typowa dla niżu, rośnie przede wszystkim nad rzekami i na rozlewiskach. Od olszy szarej najłatwiej odróżnić ją po braku włosków na pąkach i jednorocznych pędach. Liście olszy czarnej rozszerzają się w stronę wierzchołka, a ich szczyt jest tępy lub wgłębiony. 

Olsza szara - typowa dla terenów górskich, gdzie występuje przede wszystkim w dolinach rzek. Młode pędy olszy szarej i pąki są pokryte włoskami, a liści mają zaostrzony wierzchołek. 

Olsza zielona, kosa olcha - roślina wysokogórska, naturalnie występujące jedynie w wysokich Bieszczadach, gdzie tworzy zarośla o wysokości 0,5-2 m. 

Olsza szara ‘Pendula’ - odmiana o rozłożystej koronie i zwisających malowniczo pędach. Dorasta to 10 m wysokości

Olsza szara ‘Laciniata’ o niezwykłym, niepowtarzalnym kształcie liści i maksymalnej wysokości 6-8 m

Olsza szara ‘Monstrosa’ dorasta do 2 m i charakteryzuje się staśmionymi pędami

Olsza czarna ‘Laciniata’ o kształcie liści podobnych jak u olszy szarej ‘Laciniata’. Dorasta do 10-12 m wysokości

Olsza czarna ‘Incisa’ o mocno powcinanej blaszce liściowej

Olsza czarna ‘Aurea’ ma żółte liście i pomarańczowe młode pędy. Rośnie powoli i dorasta do 2-3 m wysokości

Olsza pomarszczona - gatunek pochodzący z Ameryki Północnej, miejscami zdziczały w Polsce. Wyróżnia się bardzo dużymi liśćmi.