Leszczyna - Corylus

Leszczyna - krzew owocowy zaliczany do grupy owocowych nietypowych, rodzący bardzo smaczne i zdrowe owoce. Niektóre gatunki i odmiany leszczyny są wartościowymi roślinami ozdobnymi.

Skąd pochodzi i gdzie występuje leszczyna?

Rodzaj Leszczyna (Corylus) należy do rodziny brzozowatych (Betulaceae), obejmuje kilkanaście gatunków występujących we wschodniej Azji, Europie i Ameryce Północnej. 

Jak wygląda leszczyna?

Zależnie od gatunku, leszczyna jest szerokim, rozłożystym i tworzącym zarośla krzewem (np. leszczyna pospolita, leszczyna amerykańska) lub wysokim, strzelistym drzewem (leszczyna turecka). Leszczyny mają szerokie, sercowate, omszone liście.

Jak kwitnie leszczyna?

Leszczyna jest gatunkiem wiatropylnym, kwitnie bardzo wczesną wiosną, przed rozwojem liści. Kwiaty leszczyny są rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie mają postać wałeczkowatych, wydłużonych, zwisających kotków, a kwiaty żeńskie przypominają pąki liściowe, z pęczkiem czerwonych nitek na wierzchołku.

Jak owocuje leszczyna?

Owocem leszczyny jest orzech o owalnym lub wydłużonym kształcie, zwykle ostro zakończony. Nasada orzecha jest okryta czapeczką, której kształt i rozmiar różni się zależnie od gatunku.

Zastosowanie owoców leszczyny:

Owoce leszczyny to bardzo wartościowe orzechy, o szerokim zastosowaniu kulinarnym. Są smaczne na świeżo i po uprażeniu, są także bardzo cennym dodatkiem do wielu deserów tj. ciasta, lody itp. Orzechy laskowe są bogatym źródłem witamin, w tym witaminy E zwanej witaminą młodości. Zawierają spore ilości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), wpływających na obniżenie poziomu “złego” cholesterolu we krwi. Dostarczają także dużych ilości potasu i innych minerałów, a także błonnika.

Jakie wymagania ma leszczyna?

Najlepiej rośnie na wilgotnych, bogatych, próchnicznych, dobrze przepuszczalnych glebach, w pełnym słońcu do częściowego cienia. Toleruje przeciętne gleby ogrodowe z wyjątkiem ciężkich, nieprzepuszczalnych gleb gliniastych.
Leszczyny dają liczne odrosty korzeniowe, które należy usuwać, jeśli krzew ma zachować zwarty pokrój.

Gdzie sadzić leszczynę?

Leszczyna może być sadzona w ogrodach przydomowych jako krzew owocowy, nadaje się także do parków i jako element zieleni miejskiej. Jest doskonałą rośliną do ogrodów naturalistycznych, gdzie może tworzyć zarośla. 

Jak sadzić leszczynę?

Leszczynę kupioną w doniczce można sadzić w dowolnym terminie, przeciwwskazaniem jest jedynie zamarznięta ziemia. Roślinę należy wyjąć z doniczki i umieścić w dołku o średnicy nieco większej od szerokości doniczki. Przestrzeń między bryłą korzeniową a brzegami dołka należy wypełnić sypkim podłożem, mocno podlać i dokładnie ubić lub udeptać.

Kiedy i jak przesadzać leszczynę?

Przesadzać należy jedynie młode krzewy, wraz z dużą bryłą korzeniową. Należy robić to w okresie spoczynku, po opadnięciu liści jesienią lub przed ich rozwojem wiosną.

Jak uprawiać leszczynę?

Uprawa leszczyny sprowadza się do nawożenia roślin, podlewania krzewów świeżo posadzonych i ewentualnej ochrony. Leszczyna może być atakowana przez choroby grzybowe, np. moniliozę powodującą uszkodzenie owoców. Najpopularniejszym szkodnikiem leszczyny jest słonkowiec orzechowiec - chrząszcz powodujący robaczywienie orzechów.
Leszczyny uprawiane dla orzechów należy ciąć, nie dopuszczając do nadmiernego zagęszczenia krzewów, a co kilka lat warto przeprowadzić cięcie odmładzające. Krzewy rosnące w ogrodach naturalistycznych mogą rosnąć naturalnie i tworzyć zarośla, dlatego nie wymagają cięcia. 

Gatunki i odmiany leszczyny

Leszczyna pospolita - krzew znany z polskich lasów, rodzący smaczne, ale niezbyt duże owoce
Leszczyna turecka - drzewo dorastające do 25 m wysokości, przede wszystkim traktowane jako ozdobne. Doskonałe do miast
Leszczyna pospolita ‘Aurea’ - odmiana o żółtych liściach będąca dobrym zapylaczem odmian wielkoowocowych
Leszczyna południowa ‘Purpurea’ - odmiana leszczyny południowej o liściach bordowych przez cały sezon wegetacyjny
Leszczyna wielkoowocowa ‘Warszawski Czerwony’ o dużych owocach i ciemnoczerwonych wiosną liściach
Leszczyna wielkoowocowa ‘Olbrzym z Halle’ jest plenną odmianą o dużych, raczej krótkich i szerokich owocach
Leszczyna ‘Cosford’ - odmiana o owocach dużych, o kształcie wydłużonym.

Dlaczego leszczyna nie owocuje?

• Rośliny rozmnażane z siewu owocują dopiero po kilku, a nawet kilkunastu latach. W ten sposób mogą być rozmnażane leszczyny gatunkowe.
• Odmiany zawsze rozmnażane są wegetatywnie i powinny owocować najpóźniej po 2-3 latach
• Leszczyna jest obcopylna i wymaga zapylacza. Przyczyną słabego owocowania może być brak drugiego krzewu leszczyny w okolicy. Dobrym zapylaczem jest gatunek lub każda inna odmiana leszczyny wielkoowocowej. Dwa krzewy tej samej odmiany nie zapylają się właściwie.
• Słabe owocowanie może być spowodowane niewłaściwymi warunkami, np. niedoborem światła (stanowisko zacienione) lub nadmiar azotu (przenawożenie).

Wpływ leszczyny na otoczenie (znaczenie biocenotyczne):

Nieformowane, rosnące naturalnie krzewy tworzą zarośla stanowiące doskonałe warunki gniazdowania dla wielu gatunków ptaków oraz schronienie dla małych ssaków. Owoce stanowią pokarm dla wiewiórek i niektórych ptaków.

Czy warto uprawiać leszczynę?

Wielkoowocowe odmiany leszczyny warto uprawiać przede wszystkim dla owoców. Bujne, wysokie krzewy pozwalają stworzyć zaciszny zakątek, więc warto sadzić je także w tym celu. Leszczyny typowo ozdobne, np. leszczyny o barwnych liściach, powyginanych pędach (leszczyna pospolita ‘Contorta’) lub ozdobnym pokroju i korze (leszczyna turecka) sadzi się przede wszystkim dla celów ozdobnych, chociaż większość z nich także dostarcza smakowitych orzechów.

Przepisy kulinarne:

Orzechy laskowe prażone z miodem - orzechowa przekąska

100 g orzechów laskowych
20 g masła
3 łyżki miodu
3 łyżki wody
szczypta soli

Orzechy powinny być pozbawione brązowej skórki. W tym celu należy je lekko uprażyć na suchej patelni, a następnie zamknąć np. w słoiku i energicznie potrząsać.
Obrane orzechy wraz z pozostałymi składnikami umieść na patelni i podgrzewaj ją, początkowo na większym ogniu, a po tym, jak powstały syrop zacznie wrzeć - na minimalnym. Cały czas mieszając zawartość patelni drewnianą szpatułką praż orzechy przez kilka-kilkanaście minut, aż powstały karmel zrobi się gęsty i dokładnie obtoczy orzechy.
Tak uprażone orzechy laskowe są przepyszną i zdrową przekąską, a także nadają się jako dodatek do sałatek, ciast i do dekoracji lodów i deserów.

Lody z orzechów laskowych

Szklanka zmielonych (niezbyt drobno) orzechów laskowych
Pół szklanki mleka
Pół szklanki cukru
200 ml słodkiej, schłodzonej śmietany 30 lub 36%

Mleko z cukrem zagotuj w rondlu lub na wysokiej patelni i pozostaw na minimalnym ogniu, aż stanie się żółtawe i zacznie lekko gęstnieć. Wówczas wsyp orzechy. Dokładnie wymieszaj i po chwili zgaś ogień. Pozostaw do całkowitego wystudzenia.
Śmietankę ubij w wysokim naczyniu na sztywno. Dodawaj stopniowo schłodzoną masę orzechową i delikatnie wymieszaj ją ze śmietaną. Po wymieszaniu przełóż całość do plastikowego lub szklanego pojemnika i umieść w zamrażarce na co najmniej 5-7 godzin.
Lody podawaj udekorowane rozpuszczoną czekoladą, listkiem mięty lub orzechami prażonymi (np. z przepisu powyżej)