Jeżyna (Rubus)

Jeżyny to krzewy o łukowato wygiętych pędach i bardzo smacznych i zdrowych, czarnych owocach. Znane także z polskich lasów dzikie jeżyny, zwane także ożynami lub ostrężynami, w ogrodach są reprezentowane przez ich szlachetniejszych przedstawicieli o bezkolcowych pędach i bardzo dużych, słodkich owocach.

Gatunki jeżyn

Znanych jest wiele gatunków jeżyn rosnących na różnych kontynentach. Część z nich jest uprawianych jako krzewy owocowe, niektóre sadzi się także w ogrodach jako rośliny ozdobne. Są rzadkie w ogrodach i w szkółkach. 
Bardzo popularna są natomiast jeżyna bezkolcowa - mieszaniec charakteryzujący się brakiem kolców oraz okazałymi owocami.
Coraz większą popularnością cieszy się także malinojeżyna, posiadająca cechy pośrednie malin i jeżyn. 

Jak wygląda jeżyna?

Uprawiane dla owoców jeżyny bezkolcowe mają długie, przewieszające się łukowato pędy. Zależnie od odmiany, mogą one różnić się długością i sztywnością. Większość odmian wymaga podpór, niektóre są na tyle sztywne, że mogą być uprawiane bez podpór. 
Liście złożone, trójlistkowe, u niektórych jeżyn zimozielone lub częściowo zimozielone. Pędy i liście większości gatunków jeżyn są zaopatrzone w kolce. Najczęściej stosowane w uprawie jeżyny bezkolcowe są ich pozbawione. 
Kwiaty typowe dla roślin z rodziny różowatych - białe lub zaróżowione, pięciopłatkowe. 

Jak owocuje jeżyna?

Jeżyna owocuje na pędach dwuletnich. Owocowanie zwykle rozpoczyna się w lipcu lub sierpniu, i - zależnie od odmiany i warunków - owoce mogą stopniowo dojrzewać aż do końca października. 
Owoce uprawianych jeżyn bezkolcowych są duże lub bardzo duże, ciemnogranatowe lub czarne, pokryte woskowym nalotem. 
Owoc jeżyny tak naprawdę jest owocem złożonym i nosi nazwę wielopestkowca; owocem właściwym jest kulisty, pojedynczy pestkowiec czyli każda z mięsistych, czarnych kuleczek. 
W odróżnieniu od malin, dno kwiatowe (czyli “rdzeń” owocu) nie wypada po dojrzeniu, ale odpada z krzewu razem z owocem. 

Jakie wymagania ma jeżyna?

Jeżyny należą do roślin mało wymagających, rosnących w niemal każdych warunkach. To jednak nie oznacza, że nie trzeba o nie dbać; jeżyny puszczone samopas mogą dobrze rosnąć, ale ich owocowanie będzie słabe, a owoce znacznie mniejsze, niż powinny. 
Aby jeżyna dobrze rosła i dawała zadowalające plony, należy jej zapewnić właściwe warunki:

• gleba - żyzna, próchniczna, przepuszczalna, o odczynie lekko kwaśnym
• wilgotność - w miarę stała. Przesuszanie gleby prowadzi do drobnienia owoców lub opadania ich zawiązków.
  Warto zastosować ściółkę, która zmniejszy wahania wilgotności i temperatury gleby. 
• stanowisko - powinno być osłoniete od wiatrów, ale słoneczne. Im mniej słońca, tym słabsze owocowanie, a owoce mniejsze i mniej słodkie
• nawożenie - w miarę regularne, ale umiarkowane. Najlepiej sprawdza się nawożenia organiczne, za pomocą kompostu lub dobrze rozłożonego obornika, zastosowane wiosną. Należy pamiętać, że obornik wymaga wymieszania z glebą
• przycinanie - jesienią, po zakończeniu owocowania należy wyciąć wszystkie dwuletnie pędy, na których znajdowały się owoce. Jeżyna owocuje na pędach dwuletnich, więc te pędy są już nieprzydatne, a ich usunięcie robi miejsce do rozwoju młodych gałązek, które będą owocować w przyszłym roku.
• zabezpieczenie na zimę - osłon (np. w postaci owinięcia pędów agrowłókniną i obsypania podstawy pędów kopczykiem z ziemi) mogą wymagać najmłodsze rośliny oraz niektóre, mniej mrozoodporne odmiany.
• podpory - większość jeżyn wymaga podpór. Dzięki odpowiednim stelażom lub możliwości oparcia się o płot, liście, kwiaty i owoce nie są tak narażone na uszkodzenie i choroby grzybowe niż pędy roślin rosnących swobodnie i opadające na ziemię. Dodatkowo, wzniesione i lepiej nasłonecznione owoce będą smaczniejsze, słodsze i bardziej soczyste

Zastosowanie jeżyn

Jeżyny są uprawiane przede wszystkim dla świeżych owoców, z których można korzystać przez co najmniej kilka letnio-jesiennych tygodni. Owoce jeżyn nie tylko doskonale smakują, zwłaszcza zrywane prosto z krzaka, ale także dostarczają dużych ilości witamin, niezbędnych soli mineralnych, kwasów organicznych oraz - jak wszystkie ciemno zabarwione owoce - ogromnych ilości antyoksydantów (przeciwutleniaczy). 
Owoce jeżyn są także doskonałym surowcem do przetworów różnego typu: soków, dżemów, galaretek, deserów i nalewek. Nadają się do mrożenia. 

Popularne odmiany jeżyn bezkolcowych:

‘Triple Crown’ - rośnie bujnie, pędy sztywne. Owoce duże i aromatyczne
‘Chester’ - rośnie mniej bujnie, dorasta tylko do 1,5 m. Pędy sztywne. Owoce zaczynają dojrzewać już pod koniec lipca
‘Black Satin’ wydaje duże, smaczne owoce, nawet do 4 kg z jednego krzewu
‘Arapaho’ jest odmianą wczesną, może dojrzewać już w czerwcu. Rośnie bardzo mocno, pędy mają nawet 4 m. 
‘Polar’ - owocowa odmiana o dużych owocach