Jarząb (Sorbus)

Jarzęby to drzewa, ale też krzewy, wyróżniające się owocami. Owoce jarzębów dojrzewają późnym latem, zwykle zebrane są w grona, mają bardzo różne kolory (od białych, przez różowe i pomarańczowe do niemal czarnych) i są jadalne - chociaż nie wszystkie są smaczne. 

Skąd pochodzi i gdzie występuje jarząb?

Rodzaj: jarząb (Sorbus) należy do rodziny różowatych (Rosaceae) obejmuje wiele gatunków występujących naturalnie w Europie, Azji i w Ameryce Północnej. W Polsce dziko rosną: 

• jarząb pospolity
• jarząb szwedzki
• jarząb brekinia
• jarząb mączny
• jarząb sudecki
• jarząb karpacki
• jarząb grecki
• jarząb nieszpułkowy

Znane są także liczne gatunki i odmiany mieszańcowe, pochodzące z naturalnego lub wymuszonego przez człowieka skrzyżowania różnych gatunków. Jarząb stosunkowo łatwo krzyżuje się także z innymi rodzajami z rodziny Rosaceae. Jarzęby zostały skrzyżowane m.in. z głogiem, aronią, nieszpułką dając rośliny o wartościowych owocach. Autorem większości znanych międzyrodzajowych mieszańców jarzębów jest Ivan Miczurin. 

Jak wygląda jarząb?

Jarzęby zwykle rosną w formie niewysokich drzew o zaokrąglonych, regularnych, zwartych koronach. Niektóre gatunki są krzewami. Liście jarzębów mogą być pojedyncze lub złożone.

Jak kwitnie jarząb?

Kwiaty kremowobiałe, drobne, zebrane w baldachy. Jarzęby kwitną wiosną, ich kwiaty delikatnie pachną i są miododajne.

Jak owocuje jarząb?

Owoce jarzębów są kuliste, jabłkowate, zebrane w owocostany. Dojrzewają zwykle późnym latem i zależnie od gatunku, mogą mieć kolor biały, żółty, różowy, pomarańczowy, granatowy lub niemal czarny. Owoce większości jarzębów długo pozostają na drzewach, nawet po opadnięciu liści

Zastosowanie owoców jarzębu:

Duże, barwne i wiszące na drzewach jeszcze zimą owoce jarzębów mają dużą wartość dekoracyjną. Dodatkowo, owoce większości jarzębów są jadalne i nadają się na przetwory tj. konfitury, soki, dżemy i nalewki. Zimą drzewka jarzębów zmieniają się w swoiste karmniki, ponieważ wiszące na nich owoce stanowią pokarm i przysmak wielu dziko żyjących gatunków ptaków. 

Jakie wymagania ma jarząb?

Jarzęby charakteryzują się niskimi wymaganiami siedliskowymi. Dobrze znoszą suszę, doskonale znoszą warunki miejskie i są w pełni mrozoodporne. Nadają się do uprawy w trudnych warunkach. 

Gdzie sadzić jarzęby?

Jarzęby - np.  jarząb szwedzki czy jarząb pospolity, także w odmianach bardzo często jest sadzony w miastach, ponieważ doskonale sprawdza się jako drzewo alejowe. Jarzęby nadają się także do uprawy w ogrodach przydomowych, w parkach i miejskich skwerach, a odmiany owocowe - także w sadach. Jarząb jest także cennym drzewem do ogrodów naturalistycznych.

Jak sadzić jarząb?

Młode drzewa jarzębu zakupione w pojemnikach należy wyjąć z doniczki i umieścić w świeżo wykopanym dołku. Następnie dołek razem z bryłą korzeniową należy zasypać ziemią, mocno podlać i dokładnie ubić lub udeptać. 

Kiedy i jak przesadzać jarząb?

Najlepiej przesadzanie znoszą młode rośliny, ale nawet starsze jarzęby można z powodzeniem przesadzać. Należy robić to w okresie bezlistnym, późną jesienią lub wczesną wiosną. Drzewo należy wykopać wraz z dużą bryłą korzeniową, którą należy następnie umieścić w wykopanym, odpowiednio większym dołku, częściowo wypełnionym żyzną ziemią. Przestrzeń pomiędzy bryłą korzeniową świeżo posadzonego drzewa a brzegami dołka należy wypełnić sypką glebą, kilkukrotnie potrząsając przy tym drzewkiem, aby podłoże dobrze wypełniło wszystkie powstałe szczeliny. Następnie drzewko należy bardzo obficie podlać, dosypać jeszcze trochę podłoża, a następnie całość dokładnie udeptać.
Świeżo przesadzane drzewka, zwłaszcza większe, wymagają podpór w postaci jednego lub kilku palików, do których należy drzewko przywiązać. 

Jak uprawiać jarząb?

Uprawa jarzębu nie jest skomplikowana. Podlewania wymagają tylko świeżo posadzone rośliny, zwłaszcza sadzone wiosną. Jarząb wymaga jedynie cięcia pielęgnacyjnego polegającego na na wycinaniu pędów chorych lub uszkodzonych. Nie ma potrzeby zabezpieczania na zimę. Regularne, ale umiarkowane nawożenie należy przeprowadzać wiosną i wczesnym latem, nie później niż do połowy lipca. Do nawożenia nadają się zarówno nawozy organiczne, jak i mineralne.

Gatunki i odmiany jarzębu

Jarząb szwedzki - doskonałe drzewo alejowe o zwartej koronie

Jarząb pospolity - najpowszechniejszy w Polsce jarząb zwany jarzębiną 

Jarząb pospolity ‘Fastigiata’ o wąskiej, kolumnowej koronie 

Jarząb olcholistny ‘Red Bird’ - pięknie kwitnące i owocujące drzewko, na pierwszy rzut oka nie przypominające jarzębu

Jarząb dalekowschodni ‘Carmencita’ - przepięknie przebarwiająca się jesienią odmiana o drobnych, ale bardzo licznych owocach

Jarząb ‘Sunshine’ - odmiana o jaskrawożółtych owocach

Jarząb pseudovimorina o owocach różowych

Jarząb Sorbus gonggashanica o owocach białych

Jarząb ‘Krasavica’ - należy do grupy jarzębów jadalnych. Wyhodowana przez Miczurina przez skrzyżowanie jarzębu z gruszą

Jarząb ‘Likjornaja’ - mieszaniec jarzębu z aronią o prawie czarnych, bardzo wartościowych zdrowotnie owocach

Dlaczego jarząb nie owocuje?

• Jarzęby rozmnażane z siewu owocują dopiero po kilku latach. Jeśli Twój jarząb pochodzi z siewki, musisz poczekać na jego kwitnienie i owocowanie
• Przyczyną słabego kwitnienia i owocowania jarzębów może być niedobór światła. Jarzęby obficie kwitną i owocują na stanowisku słonecznym
• Nadmierne nawożenie, zwłaszcza azotem (a także nawozami organicznymi, które także są bogate w azot) powoduje bujny wzrost ale mocno ogranicza kwitnienie i owocowanie roślin

Wpływ jarzębu na otoczenie (znaczenie biocenotyczne):

Jarzęby są drzewami bardzo wartościowymi dla ekosystemu. Dobrze rosną nawet w trudnych warunkach, dlatego warto go sadzić także tam, gdzie wiele innych gatunków rośnie słabo. Pozwala to na zwiększenie bioróżnorodności uboższych siedlisk. Kwiaty jarzębów dostarczają pyłku i nektaru pszczołom i innych owadom zapylającym, a owoce są cennym pokarmem dla wielu gatunków zwierząt, m.in. sikorki, sójki, jemiołuszki i gile a także wiewiórki, lisy, dziki, sarny i jelenie. 

Czy warto uprawiać jarząb?

Oczywiście, że warto uprawiać jarząb, zarówno dla względów estetycznych, jak i dla wartościowych owoców. Odpowiedni dobór gatunków i odmian pozwala na stworzenie bogatej kolekcji różniącej się barwą i wielkością owoców, kształtem liści, siłą wzrostu i pokrojem. Owoce jarzębów charakteryzują się składem, który ma bardzo korzystny wpływ na ludzki organizm, dostarczając ogromnych ilości antyoksydantów, a także kwasów owocowych, cukrów i garbników, mnóstwo witamin i mikroelementów. Jarzębowe przetwory poprawiają trawienie i pozwalają na utrzymanie właściwego poziomu glukozy we krwi.

Uwaga:
Owoce niektórych jarzębów na surowo mogą powodować niestrawność, dlatego należy je poddać działaniu wysokiej lub niskiej temperatury. Czyli po prostu wystarczy je przelać wrzątkiem lub zbierać z drzewa po pierwszych przymrozkach.

Przepisy kulinarne:

Dżem jarzębinowo-jabłkowy:

1 kg owoców jarzębu
1 kg jabłek 
1 kg cukru
1 szklanka wody

Owoce należy obrać i wypłukać, następnie umieścić w rondlu z dodatkiem wody i cukru. Smażyć na wolnym ogniu, najlepiej przez kilka godzin. W celu uzyskania gładkiej konsystencji otrzymany dżem można zmiksować. Gorący umieścić w wyparzonych słoikach i dokładnie zakręcić. Dżem nie wymaga dodatkowego pasteryzowania. Nadaje się zarówno do dań słodkich, jak i jako dodatek do delikatnych mięs.