Jarząb pospolity, jarzębina - Sorbus aucuparia

Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) to naukowa nazwa popularnej jarzębiny. Jest to bardzo popularny w całej Polsce, ma swoje miejsce także w kulturze poprzez obecność w licznych wierszach, pieśniach i piosenkach. 

Jak wygląda jarząb pospolity (jarzębina)?

Średniej wielkości drzewo, dorastające do 15 m wysokości. Charakteryzuje się prostym pniem pokrytym gładką, szarą korą i regularną, owalną, zwartą koroną. Liście złożone pierzaście z nieparzystej liczby listków o lancetowanym kształcie i piłkowanym brzegu. Liście jesienią przebarwiają się na żółto lub pomarańczowo. 

Jarzębina kwitnie późną wiosną, jej kwiaty są kremowe, drobne, zebrane w kwiatostany o kształcie baldachów. Owoce dojrzewają późnym latem, są kuliste, pomarańczowe lub pomarańczowoczerwone. Przez długi czas wiszą na drzewach, także po opadnięciu liści, stanowiąc ozdobę jesienno-zimowego ogrodu, a także dostarczając pokarmu wielu gatunkom ptaków. 

Istnieje wiele hodowlanych odmian jarzębiny, różniących się wielkością, pokrojem, budową i kolorem liści, a także wielkością, kolorem i innymi cechami owoców. 

Jakie wymagania ma jarząb pospolity? 

Gatunek mało wymagający, nadaje się do uprawy w niekorzystnych warunkach. Uważany za gatunek pionierski. Znosi suszę, toleruje płytkie i mało zasobne gleby, dobrze rośnie zarówno na piaskach, jak i na glebach ilastych. Gorzej znosi natomiast gleby podmokłe i zlewne. 

Jarząb pospolity najlepiej rośnie w pełnym słońcu lub lekkim półcieniu. Jest wysoce odporny na mróz. Zasolenie znosi bardzo dobrze, ale do pewnego stopnia. Nie wymaga cięcia formującego, ale przycięty w miarę potrzeby regeneruje się bardzo dobrze. 

Jakie jest zastosowanie jarzębu pospolitego?

Jarząb pospolity ma duże znaczenie jako drzewo ozdobne. Bardzo często jest sadzony wzdłuż dróg i ulic, na terenach osiedli i ogólnie w przestrzeni miejskiej. Łatwo można go także spotkać w słonecznych parkach i w ogrodach przydomowych. Poza gatunkiem, w celach ozdobnych sadzi się także odmiany jarzębiny. 

Zastosowanie owoców jarzębu pospolitego (jarzębiny)

Owoce jarzębiny na surowo mogą być szkodliwe ze względu na obecność kwasu parasorbowego, który w większych ilościach mogą być trujące i powodować nieprzyjemne dolegliwości żołądkowe. Po przemrożeniu lub potraktowaniu wysoką temperaturą, kwas parasorbowy przekształca się w nieszkodliwe związki. Poza tym owoce jarzębiny są bardzo gorzkie i nie smakują dobrze. 

Dlatego nie rekomendujemy spożywania surowych owoców jarzębiny. Polecamy je natomiast na przetwory. Doskonale nadają się one na nalewkę (jarzębiak - jarzębiaczek) oraz na konfitury, które są najlepszym dodatkiem do mięs, podkreślającym i uzupełniającym smak pieczeni czy mięsa z grilla. 

Przetworzone owoce jarzębiny to nie tylko ciekawy, lekko słodki, lekko kwaśny i lekko cierpki smak, ale także znaczne ilości witamin, soli mineralnych i przeciwutleniaczy. Są szczególnie polecane przy niestrawnościach, działają ściągająco i żółciopędnie. Z wysuszonych owoców jarzębiny można zrobić herbatkę ziołową, w kulturze ludowej polecaną do leczenia infekcji, gorączki, reumatyzmu i dny moczanowej. 

Owoce jarzębiny tradycyjnie były także wykorzystywane w sztuce ludowej do produkcji korali. W kulturze celtyckiej wierzono w magiczną moc jarzębiny, stosując jej gałązki do obrzędów i ochrony przed urokami. O jej roli w kulturze świadczy także obecność w wielu herbach rodowych w krajach środkowej i zachodniej Europy. 

Odmiany jarzębu pospolitego:

Jarząb pospolity ‘Asplenifolia’, jarząb pospolity ‘Laciniata’ - to odmiany o przekształconych, ciekawie wyglądających liściach

Jarząb pospolity ‘Edulis’ o jadalnych, smacznych, słodkich owocach, które można jeść nawet na surowo, ponieważ są właściwie pozbawione kwasu parasorbowego

Jarząb pospolity ‘Rosina’ pochodzi od odmiany ‘Edulis’, ma od niej większe i smaczniejsze owoce. 

Jarząb pospolity ‘Beissneri’ wyróżnia się atrakcyjnym zabarwieniem kory, zwłaszcza na młodych pędach oraz zielonżółtym kolorem liści. Owoce mniej gorzkie niż u gatunku, nadające się do spożycia na surowo

Jarząb pospolity ‘Konzentra’ ma owoce drobniejsze niż gatunek, za to jest ich wyjątkowo dużo. Owoce smaczne, dobre na przetwory. Drzewko dorasta do 4-5 m wysokości

Jarząb pospolity ‘Cardinal Royal’ o karminowym, “biskupim” kolorze owoców

Jarząb pospolity ‘Rossica’ - drzewo o stożkowym pokroju i wyjątkowo dużych i trwałych owocach, pozostających na gałęziach nawet do końca zimy. Dorasta do 10 m wysokości

Jarząb pospolity ‘Fastigiata’ - doskonałe drzewo alejowe o kolumnowym pokroju

Jarząb pospolity ‘Salmon Queen' dorasta do 6 m, ma kulumnowy pokrój i duże owoce w łososiowym kolorze

Jarząb pospolity ‘Pendula’ to jeden z nielicznych jarzębów o pokroju płaczącym