Czeremcha (Prunus)

Czeremcha największe wrażenie robi wiosną, kiedy wśród ciemno zabarwionych liści pojawiają się długie i okazałe grona drobnych kwiatów. Kwiaty czeremchy nie tylko pięknie wyglądają, obficie pokrywając całe drzewo, ale także delikatnie pachną, a przy tym wabią pszczoły i inne owady zapylające, dostarczając im dużych ilości nektaru i pyłku.
Występujące w naturze czeremchy mają ciemnozielone liście i białe kwiaty, ozdobne odmiany czeremchy mogą mieć liście bordowe i kwitnąć na różowo.
Popularna w niemal całej Polsce czeremcha pospolita posiada wiele nazw lokalnych, nawiązujących do charakterystycznego zapachu kory lub cierpkiego smaku owoców. Zależnie od rejonu, czeremchę można spotkać pod nazwą: smrodynia, czeremucha, koterba, śliwa kocierpka, korcipa. 

Skąd pochodzi i gdzie występuje czeremcha?

Czeremcha należy do dużego i zróżnicowanego rodzaju Prunus, obejmującego m.in. śliwę, wiśnię, czereśnię, migdałek i laurowiśnię. Znanych jest kilka gatunków czeremchy, przy czym najpopularniejsza jest pochodząca z Europy i Azji, rodzima i powszechna w całej Polsce czeremcha pospolita (Prunus padus) i pochodząca z Ameryki, inwazyjna w Polsce czeremcha późna zwana też amerykańską (Prunus serotina).
Czeremchy naturalnie rosną na stanowiskach mokrych i wilgotnych, na ciężkich, gliniastych glebach. Najczęściej spotykane w dolinach rzek, w lasach łęgowych i na obrzeżach lasów liściastych.

Jak wygląda czeremcha?

Czeremcha jest drzewem, często wielopniowym, albo dużym, szerokim krzewem. Rośnie bujnie, dorasta maksymalnie do 10-12 m wysokości. Tworzy zwartą, zaokrągloną, szeroką koronę, mocno zacieniającą podłoże. Kora czeremchy jest gładka, ciemnobrązowa, o charakterystycznym, nieprzyjemnym zapachu. Liście pojedyncze, eliptyczne, gładkie i błyszczące.

Jak kwitnie czeremcha?

Czeremcha kwitnie wiosną, po rozwoju liści. Kwiaty czeremchy są kremowe lub białe, małe, ale zebrane w okazałe, długie (nawet do 15 cm), gęste, zwisające grona. Kwiaty czeremchy są pachnące i miododajne. 

Jak owocuje czeremcha?

Owocem czeremchy jest niewielki pestkowiec, o średnicy nie przekraczającej 7-8 mm, początkowo zielony, w miarę dojrzewania czerwieniejący, a następnie czarny, błyszczący. Owoce wyrastają w gronach. Są jadalne, chociaż cierpkie. Po rozgnieceniu mocno brudzą. 

Zastosowanie owoców czeremchy

Chociaż przeważającą część owocu stanowi pestka, a znajdujący się pod skórką miąższ ma niewielką grubość i dodatkowo jest on mocno cierpki, nie brakuje amatorów charakterystycznego smaku owoców czeremchy. Nadają się one do spożywania na surowo, jak i na przetwory. Uwaga: nie należy przesadzać z ich jedzeniem, ponieważ większe ilości owoców czeremchy mogą działać przeczyszcająco.
Owoce czeremchy zawierają znaczne ilości witamin, kwasów organicznych i minerałów, m.in. potasu, fosforu i wapnia. Są także bardzo skutecznym przeciwutleniaczem dzięki wysokiej zawartości karotenoidów, flawonoidów i tanin. Wspomagając pracę wątroby pomagają w detoksykacji organizmu. Dzięki zawartości wit. C i rutyny, poprawiają odporność i pomagają zwalczać infekcje.
Ze względu na dużą ilość trwałych barwników, owoce czeremchy były stosowane do barwienia np. wina, a także tkanin.  

Jakie wymagania ma czeremcha?

Czeremcha preferuje gleby żyzne, wilgotne lub nawet mokre, ciężkie. Ze względu na dobrze rozwinięty, głęboki system korzeniowy, dobrze rośnie nawet na glebach lekkich i piaszczystych, jeśli ma dostęp do niezbyt głębokich wód gruntowych. Za młodu znosi lekki cień. Jest w pełni mrozoodporna. 

Gdzie sadzić czeremchę?

Ze względu na bardzo brudzące owoce, należy unikać sadzenia czeremchy przy chodnikach, budynkach i tarasach, a także nad ławkami. Najlepiej jest jej wybrać miejsce zapewniające jej potrzebną przestrzeń. Bardzo dobrze rośnie nad strumykami i oczkami wodnymi.

Jak sadzić czeremchę?

Czeremchę z pojemników można sadzić w dowolnym terminie, jedynym przeciwwskazaniem jest zamarznięta gleba. Młode drzewka z gołym korzeniem należy sadzić późną jesienią lub wczesną wiosną, kiedy są one pozbawione liści i są w okresie spoczynku. 

Jak uprawiać czeremchę?

Czeremcha w czasie swojego wzrostu nie wymaga żadnych zabiegów cięcia ani zabezpieczenia przed mrozami. Czeremcha pospolita jest dość często atakowana przez mszyce. Zwalczanie szkodników jest szczególnie istotne w przypadku młodych drzewek, które przy silnym porażeniu mogą być znacznie osłabione w wyniku żerowania mszyc.

Gatunki i odmiany czeremchy:

Czeremcha pospolita - rodzimy gatunek, obficie kwitnące i miododajne drzewo
Czeremcha pospolita ‘Colorata’ o bordowych liściach i różowych kwiatach. Serdecznie polecamy tę odmianę do założeń kolorystycznych!
Czeremcha wirginijska ‘Canada Red’ - kwitnąca na biało odmiana o bordowych liściach. Co ciekawe, młode liście są zielone, dopiero późną wiosną zmieniają barwę

Wpływ czeremchy na otoczenie (znaczenie biocenotyczne)

Czeremcha pospolita jest gatunkiem rodzimym. Wchodzi w skład naturalnych ekosystemów, zwiększa ich bioróżnorodność i pozwala na zachowanie względnej równowagi.
Inaczej jest z czeremchą amerykańską, zawleczoną spoza naszego kontynentu i nieopatrznie wprowadzoną do polskich lasów w XIX w. Gatunek ten jest bardzo inwazyjny, intensywnie rozmnaża się i rozprzestrzenia przez nasiona. Rośnie szybko i wygrywa konkurencję z rodzimymi drzewami, skutecznie je wypierając. Znacznie utrudnia naturalne odnawianie się lasu, ponieważ zajmuje świeżo ogołocone powierzchnie i poprzez zacienienie podłoża, utrudnia lub wręcz uniemożliwia kiełkowanie i wzrost bardziej wartościowych gatunków. 

Czy warto uprawiać czeremchę?

Czeremcha pospolita, a także jej bardzo atrakcyjne odmiany o barwnych liściach i kwiatach, to wartościowe drzewo, atrakcyjne z wyglądu i o miododajnych kwiatach. Owoce, o znacznych walorach prozdrowotnych, nadają się na przetwory, a także wabią do ogrodu liczne ptaki.
Zalecamy natomiast rozwagę w sadzeniu czeremchy amerykańskiej, która jest gatunkiem inwazyjnym, bardzo eksansywnym, zaburzającym równowagę w polskich lasach. 

Przepisy kulinarne

Na przetwory nadają się zarówno owoce czeremchy pospolitej, jak i amerykańskiej. Należy je zbierać, kiedy są już dobrze dojrzałe: są wtedy czarne i, pomimo cierpkości, da się w nich wyczuć także smak słodki.

Przecier z owoców czeremchy

1 kg dojrzałych, obranych i wypłukanych owoców czeremchy
0,5 kg cukru
pół szklanki wody
Owoce i cukier wsypać do rondla, podlać wodą i podgrzewać na średnim ogniu. Gotować, od czasu do czasu mieszając, aż miąższ oddzieli się od pestek. Wówczas przetrzeć przez sito, odrzucając pozostałe na sicie pestki i skórki.

Przecier czeremchowy ma bardzo intensywny, cierpki smak, dlatego polecamy go przede wszystkim jako dodatek wzmacniający smak i zwiększający właściwości zdrowotne dżemów z jabłek, gruszek, winogron itp. 

Syrop z czeremchy

1 kg owoców czeremchy - dojrzałych, obranych i wypłukanych
1 kg cukru
1 l wody
1 cytryna

Owoce zasypać cukrem, wlać wodę, przykryć i postawić na średnim ogniu. Zagotować, zmniejszyć ogień i pozostawić na nim przez ok. 30 minut, od czasu do czasu mieszając. Następnie zdjąć z ognia i pozostawić przez noc. 
Po 12-24 godzinach ponownie zagotować i utrzymywać na ogniu tak długo, aż większość miąższu oddzieli się od pestek. Wówczas przecedzić, dodać sok z cytryny i przelać do małych butelek lub słoiczków. Dobrze zakręcić, zapasteryzować przez min. 30 minut.
Tak otrzymany syrop można przechowywać nawet przez kilkanaście miesięcy. Jest doskonałym dodatkiem do herbaty, polecanym szczególnie w sezonie przeziębieniowym.